|
Handmolen
Begin deze eeuw stond in de Leumolen op de steenzolder een handmolen, een replica van molen uit 1650. Met behulp van de stok die op de hoekige stang onder de maalstenen wordt vastgezet, wordt de as rondgedraaid.
Oervorm De molen kent een lange geschiedenis. Een 10.000 jaar geleden maakten granen een steeds groter deel uit van het voedselpakket van de jagende en verzamelende mens en op een gegeven moment is de tweebener akkerbouw gaan toepassen om deze vorm van voedselvoorziening beter in de hand te hebben.
Met deze nieuwe ontwikkeling kwam er ook de behoefte aan gereedschap om het harde graan geschikter te maken voor consumptie. Een 5000 jaar voor Chr. werd er al van maalstenen gebruik gemaakt. Het gereedschap bestond uit een platte of enigszins holle steen als ligger en een ronde of ovaalronde handsteen als loper. De loper werd over het graan gerold of gewreven, het meel werd opgevangen op een huid of later een mat of een doek.
Dit gereedschap is wereldwijd verbreid en wordt nog steeds gebruikt in afgelegen gebieden. Grutten zijn gebroken graankorrels, de dagelijkse behoefte van een huishouden van 10 personen in die tijd wordt op ongeveer 5kg geschat. Het malen van graan tot 5 kg grutten met dit type handmolen vraagt een 3 uur tijd.
Handmolen
in museum de Tienschuur in Weert
Voorbeelden wereldwijd (Illustraties: internet)
Innovatie De mens zou de mens niet zijn als de vinding niet verder uitgebouwd zou worden. Op grond van vorm is de volgende ontwikkeling te schetsen: De loper, en daarmee het maaloppervlak, werd vergroot. Om de steen te kunnen hanteren werd aan de rand een handvat gemonteerd, zo werd een roterende maalsteen verkregen. In het midden van de steen werd een gat geboord om het graan toe te kunnen voeren: het kropgat was geboren.
Handmolen in een bezoekerscentrum te
Kilfenora, west-Ierland
Molenstenen In een volgend stadium wordt de loper ongeveer even groot als de ligger. Door het kropgat wordt een as gestoken om de loper op zijn plaats te houden. Een voorziening om het meel op te vangen kan toegevoegd zijn in de vorm van een kuip rondom de maalstenen of een afvoergoot in de ligger.
Voorbeelden uit resp. Egypte, Estland en de VS (illustraties: internet)
Palestina
(illustratie: internet)
Handmolen te Bac Ha, Vietnam 2007; de trechter is in de
loper verwerkt
Een dorpsmolen in Laos, 2009
Aandrijving Bij grotere maalstenen werden trekdieren ingezet om de loper rond te draaien, zo ontstond de rosmolen. Een 200 jaar voor Chr. verschenen in Egypte water-aangedreven molens (met horizontaal draaiend rad) en al snel daarna in het hele Mediterrane gebied. Men vermoedt dat de vinding van het waterrad overgenomen is uit west-Anatolië, waar het idee opgedaan zou zijn van de Perzen die het op hun beurt uit China gekopiëerd hadden.
uit een
krant van 10 juli 1869
Maar de handmolen is nog lang in gebruik gebleven, in de Tweede Wereldoorlog was er zelfs een opleving: met handmolentjes werd per keer voor één brood graan tot meel vermalen.
Molentje dat aangedreven werd via een riem (collectie
Leumolen)
|
